Tiết lộ ‘Phòng X’ bí mật và chiếc máy bay đầu tiên do Việt Nam chế tạo là một chương quan trọng trong lịch sử công nghiệp hàng không nước nhà. Bài viết này sẽ đưa bạn khám phá hành trình đầy thử thách của những kỹ sư Việt Nam trong việc tạo ra mẫu máy bay cánh quạt nhỏ đầu tiên, từ những bước chuẩn bị ban đầu đến lúc bay thử thành công, đồng thời hé lộ không gian làm việc mang tính chiến lược của “Phòng X”.
Bối cảnh hình thành “Phòng X” bí mật
Ý tưởng thành lập “Phòng X” bí mật đã xuất phát từ nhu cầu phát triển ngành hàng không tự lực ở Việt Nam vào cuối những năm 1970. Đây là thời điểm mà đất nước đang từng bước phục hồi sau chiến tranh, đồng thời đặt mục tiêu xây dựng nền công nghiệp quốc phòng vững mạnh. Việc tập hợp các tài năng trẻ và vận dụng nguồn nhân lực trí tuệ trở thành nhiệm vụ trọng tâm nhằm hiện thực hóa khát vọng làm chủ công nghệ máy bay của Việt Nam.
Cuộc gặp gỡ giữa Thủ tướng Phạm Văn Đồng và công trình sư Nguyễn Văn Phúc tại Pháp
Một buổi gặp gỡ quan trọng diễn ra tại Pháp giữa Thủ tướng Phạm Văn Đồng và kỹ sư Nguyễn Văn Phúc đã mở ra cơ hội hợp tác chiến lược trong lĩnh vực kỹ thuật hàng không. Kỹ sư Phúc, với kiến thức sâu rộng và kinh nghiệm quốc tế, đã chia sẻ nhiều thông tin quý giá giúp định hướng cho dự án chế tạo máy bay nội địa. Cuộc gặp này đánh dấu bước khởi đầu cho việc xây dựng nền tảng khoa học công nghệ thiết yếu cho “Phòng X”.
Lời kêu gọi của Đại tướng Võ Nguyên Giáp với thế hệ kỹ sư trẻ tại Liên Xô
Tại Liên Xô, Đại tướng Võ Nguyên Giáp đã truyền cảm hứng mạnh mẽ đến các kỹ sư trẻ Việt Nam khi kêu gọi họ phát huy tinh thần sáng tạo và quyết tâm cao để góp phần xây dựng nền công nghiệp quốc phòng. Lời động viên này không chỉ là sự thừa nhận vai trò quan trọng của đội ngũ kỹ thuật mà còn thúc đẩy họ trở thành lực lượng nòng cốt tham gia vào dự án chế tạo máy bay TL-1.
Trưởng thành của Viện trưởng Trương Khánh Châu và sự trở về Việt Nam
Việc Viện trưởng Trương Khánh Châu hoàn thành hành trình học tập và nghiên cứu chuyên sâu ở nước ngoài rồi trở về Việt Nam đã đem lại luồng sinh khí mới cho dự án “Phòng X”. Với khả năng quản lý và kiến thức chuyên môn vững chắc, ông nhanh chóng thúc đẩy quá trình tập hợp nhân sự, lên kế hoạch chi tiết cũng như đảm bảo sự phối hợp hiệu quả giữa các bộ phận liên quan.
Quyết định phê duyệt dự án chế tạo máy bay cánh quạt nhỏ năm 1978
Năm 1978 đánh dấu một bước ngoặt quan trọng khi dự án chế tạo máy bay cánh quạt nhỏ chính thức được phê duyệt bởi các cấp lãnh đạo có thẩm quyền. Quyết định này không chỉ là sự ghi nhận tiềm lực nội tại mà còn thể hiện ý chí tự chủ trong phát triển công nghệ hàng không. Từ đây, mọi hoạt động chuẩn bị, tuyển chọn nhân sự và xác định mục tiêu kỹ thuật bắt đầu vào guồng một cách nghiêm túc.
Cấu trúc và hoạt động của “Phòng X” thiết kế TL-1
“Phòng X” không chỉ đơn thuần là một nhóm làm việc mà còn là tổ hợp các chuyên gia đa ngành được tổ chức bài bản nhằm phát triển chiếc máy bay TL-1. Đội ngũ gồm những kỹ sư trẻ tài năng cùng con em các cán bộ lãnh đạo đã tạo nên môi trường sáng tạo đầy nhiệt huyết. Tuy nhiên, hành trình ấy cũng đầy rẫy những thách thức về mặt công nghệ khiến nhóm phải không ngừng học hỏi và tiếp nhận sự hỗ trợ từ nhiều phía để vượt qua giới hạn.
Kỹ sư Lê Kiên Thành (trái) và kỹ sư Trần Mạnh Chung trong quá trình thiết kế TL-1. Ảnh: NVCC.
Từ phải sang trái là kỹ sư công nghệ Đồng Văn Thông, thợ nguội tên Tài, kỹ sư Trần Mạnh Chung, thợ gò tán Lê Chương, kỹ sư công nghệ Đặng Đức Mùi, kỹ sư thiết kế khí động Võ Điện Biên (con trai cố Đại tướng Võ Nguyên Giáp) và thợ phay tên Hoan bên chiếc TL-1 hiện nay. Ảnh: NVCC.
Thành lập nhóm gồm 13 thành viên với các ban chuyên môn
Nhóm chuyên trách thiết kế TL-1 được hình thành với quy mô 13 người bao gồm các kỹ sư thiết kế khí động học, điện tử, cơ khí cùng với bộ phận thử nghiệm chất lượng. Việc phân chia rõ ràng các ban chuyên môn giúp tối ưu hóa quá trình làm việc, đảm bảo từng khía cạnh của máy bay được nghiên cứu tỉ mỉ đồng thời tiết kiệm thời gian phối hợp giữa các bộ phận.
Các kỹ sư trẻ xuất sắc và con em lãnh đạo tham gia dự án
Đáng chú ý là nhiều thành viên trong nhóm không chỉ có trình độ cao mà còn có mối liên hệ gần gũi với các nhà lãnh đạo cấp cao, điều này giúp dự án nhận được sự quan tâm đặc biệt cả về vật chất lẫn tinh thần. Sự kết hợp giữa tài năng trẻ cùng kinh nghiệm đời sống xã hội phong phú đã tạo ra sức mạnh tổng thể giúp “Phòng X” vượt qua khó khăn.
Những khó khăn về công nghệ và sự hỗ trợ từ ông Nguyễn Văn Phúc
Hạn chế về trang thiết bị hiện đại cũng như thiếu hụt tài liệu chuyên môn là rào cản lớn nhất mà nhóm thiết kế phải đối mặt. Tuy nhiên, nhờ vào sự cố vấn kịp thời của ông Nguyễn Văn Phúc – người am hiểu sâu sắc về ngành hàng không quốc tế – “Phòng X” đã dần tháo gỡ những điểm nghẽn này bằng việc áp dụng phương pháp nghiên cứu sáng tạo kết hợp vận dụng kinh nghiệm thực tiễn.
Hành trình làm việc tại Pháp và nhận tài liệu quý giá về độ bền máy bay
Một chuyến công tác đặc biệt đến Pháp mang lại cho đội ngũ những tài liệu hiếm hoi về cấu trúc chịu lực và độ bền vật liệu trên máy bay dân dụng hiện đại. Những dữ liệu này đóng vai trò then chốt giúp cải tiến thiết kế của TL-1 sao cho vừa đáp ứng yêu cầu kỹ thuật vừa phù hợp với điều kiện sản xuất trong nước. Cũng từ đây, nhóm tăng tốc nghiên cứu áp dụng ngay vào thực tế.
Kỹ sư Lê Kiên Thành (trái) và kỹ sư Trần Mạnh Chung trong quá trình thiết kế TL-1. Ảnh: NVCC.
Quá trình thiết kế, chế tạo và bay thử chiếc máy bay TL-1
Sau khi hoàn tất giai đoạn nghiên cứu lý thuyết và thu nhận tài liệu quốc tế, nhóm dự án nhanh chóng triển khai xây dựng xưởng chế tạo riêng nhằm sản xuất chiếc TL-1 đầu tiên. Quá trình chạy thử đem lại nhiều bài học quý giá khi phát hiện lỗi càng trước cần phải sửa chữa nhanh chóng để đảm bảo an toàn bay. Dù gặp nhiều thử thách nhưng chuyến bay thử ngày 25/9/1980 tại sân bay Hòa Lạc đánh dấu thành công vang dội cho một sản phẩm hàng không nội địa.
Máy bay TL-1 trong lần bay thử thành công lần đầu tháng 9/1980. Ảnh: Tiền Phong.
Thành lập xưởng chế tạo sau khi trở về từ Pháp
Ngay sau chuyến đi thu thập kiến thức tại Pháp, nhóm đã được phép xây dựng xưởng chế tạo trang bị đủ máy móc cần thiết nhằm biến bản vẽ thiết kế thành sản phẩm thực tế. Đây là bước chuyển biến lớn giúp rút ngắn chu kỳ hoàn thiện sản phẩm đồng thời nâng cao tay nghề cho toàn bộ nhân viên tham gia.
Giai đoạn chạy thử phát hiện sự cố và sửa chữa càng trước
Trong quá trình chạy thử trên mặt đất, nhóm nhận diện được vấn đề nghiêm trọng liên quan đến càng trước của máy bay gây ảnh hưởng trực tiếp đến an toàn hạ cánh. Việc sửa chữa kịp thời với phương pháp sáng tạo đã khắc phục triệt để lỗi này giúp máy bay đạt tiêu chuẩn vận hành đúng theo yêu cầu đề ra.
Chuyến bay thử thành công ngày 25/9/1980 tại sân bay Hòa Lạc
“Ngày trọng đại 25 tháng 9 năm 1980 chứng kiến chiếc TL-1 lần đầu tiên cất cánh khỏi mặt đất sân bay Hòa Lạc một cách an toàn và ổn định. Sự kiện này đánh dấu bước ngoặt lịch sử ngành hàng không Việt Nam khi sản phẩm tự chế tạo lần đầu tiên hòa nhập với tiêu chuẩn quốc tế về khả năng vận hành trên bầu trời.”
Thông số kỹ thuật cơ bản và tính năng nổi bật của máy bay TL-1
“Chiếc TL-1 sở hữu cấu trúc cánh quạt nhỏ với tải trọng phù hợp dành cho nhiệm vụ trinh sát liên lạc cùng khả năng vận hành ổn định ở nhiều điều kiện thời tiết khác nhau. Thiết kế đơn giản nhưng hiệu quả giúp giảm chi phí bảo trì đồng thời dễ dàng đào tạo phi công vận hành.”
Ý nghĩa lịch sử Rút ngắn thời gian chế tạo máy bay so với quốc tế
“Dù khởi đầu thiếu nhiều nguồn lực so với các quốc gia khác nhưng dự án vẫn hoàn thành sản phẩm mẫu chỉ sau vài năm nghiên cứu – một khoảng thời gian rất ngắn nếu so với tiến độ thông thường trên thế giới lúc bấy giờ. Điều này thể hiện rõ tinh thần quyết tâm cùng khả năng thích ứng linh hoạt của đội ngũ lao động Việt Nam.”
Những bước tiến tiếp theo trong ngành hàng không Việt Nam
“Sau thành công vang dội của chiếc TL-1, ngành hàng không Việt Nam tiếp tục phát triển với các mẫu máy bay huấn luyện HL-1 và HL-2 nhằm nâng cao chất lượng đào tạo phi công nội địa. Bên cạnh đó, nhà máy A41 cũng ghi dấu với việc chế tạo thủy phi cơ VNS-41 dù chương trình sau đó phải dừng lại nhưng vẫn giữ nguyên giá trị niềm tự hào to lớn đối với cộng đồng hàng không nước nhà.”
Khát vọng phát triển công nghiệp hàng không Việt Nam hiện đại
“Ngày nay, nền công nghiệp sửa chữa và sản xuất máy bay tại Việt Nam đã sở hữu năng lực công nghệ cao vượt bậc nhờ áp dụng hệ thống CAD/CAM thay vì phương pháp vẽ tay cổ điển trước kia. Nhờ đó khả năng chế tạo đa dạng mẫu mã đáp ứng nhu cầu thực tế ngày càng tăng lên rõ nét hơn bao giờ hết. Cùng với đó là kỳ vọng thúc đẩy hợp tác quốc tế nhằm nâng tầm sản phẩm thương mại quy mô lớn hơn nữa.”
Máy bay trinh sát, liên lạc TL-1 tại Bảo tàng Phòng không – Không quân. Ảnh: NVCC.
Hai máy bay Tucano-R do chính bàn tay, trí tuệ người Việt sản xuất, lắp ráp, hội tụ công nghệ quốc tế tại triển lãm Thành tựu đất nước. Ảnh: Dương Triều.
Tinh thần tự thiết kế tự chế tạo biểu tượng khát vọng bầu trời Việt Nam
“Tiết lộ ‘Phòng X’ bí mật và chiếc máy bay đầu tiên do Việt Nam chế tạo là minh chứng sống động cho tinh thần tự lực cánh sinh của thế hệ kỹ sư ngày ấy. Họ đã truyền cảm hứng bất tận cho những người đi sau tiếp tục nuôi dưỡng khát vọng đưa ngành hàng không quốc gia vươn lên ngang tầm thế giới bằng chính trí tuệ cũng như lòng yêu nước mãnh liệt.”
